18. yüzyılda Londra, Almanya’nın Hamburgh kentinden çok sayıda sığır eti ithal etti. “Hamburgh” kaliteli sığır eti için bir tür marka haline geldi. Hatta Oxford İngilizce Sözlüğü’nün 1802 baskısında, soğan ve ekmek kırıntılarıyla karıştırılmış, hafif tütsülenmiş kıymadan yapılan bir biftek olan “Hamburg Biftek”ten bahsedilmektedir.
Ardından Amerika’ya gelen “Hamburg Biftek” ilk olarak 1834’te New York City’deki Delmonico’s Restaurant’ın menüsünde en pahalı yemeklerden biri olarak müşterilere sunuldu. Gün geçtikçe orijinal Hamburg biftek, endüstriyel fast food zincirleri tarafından kullanılmaya başlandı ve “hamburger” adını aldı.
Burger kelimesinin menşei, Hint-Avrupa diline ait “bhergh” ve “bhrgh”tir. Kelime, tepe anlamındadır. Yani bu kelime aslında doğal oluşumlardan bahsederken kullanılıyordu.
Ancak “bhrgh” ise ilk kelimeden anlam olarak daha farklıdır. Bu kelime kale veya güçlendirilmiş yapıyı, İngilizce’de bir şehir topluluğunu, insan yapımı bir yerleşim alanını ifade eder.
“Bhergh” kelimesi gizlemek, korumak ve gömmek anlamına da gelir. Hatta eski İngilizcede “brěgo” kelimesi koruyorum anlamındadır. İsveç dilinde de “börga” korumak anlamındadır. Bu kelimeden türeyen ve eski İngilizcede kullanılan kelimelerden biri olan “borgian” ise ödünç vermek ve kefil olmak anlamındadır.
İngilizcede Pittsburgh, Edinburgh, Barnburgh gibi mekan adları olduğu gibi, Almanya’da da sonunda “burgh” olan yer adları mevcuttur; örneğin Hamburg, Augsburg, Regensburg. Avusturyada da sonu aynı şekilde biten bir şehir var: Salzburg. Fransa’da ise Strasbourg. Sadece şehir isimleri “burg” ile bitiyor sanmayın; aynı mantıkla isimlendirilmiş Avrupa’da bir ülke bile var: Lüksemburg.
Yeni Yunanca ve Eski Yunanca pýrgos πύργος “kule, özellikle savunma kulesi, burç, hisar” anlamındadır. Yunancadan Pergamon” yani “Bergama”, antik metinlerde Pergamon ya da Pergamonos olarak geçen bu kent adı, kale veya müstahkem mevkii anlamına gelmektedir. Yunancadan dilimize geçen bir başka kelime olan “burgaz” kelimesi ise içinde kale, kule, hisar, kemer gibi dikili yükseltili mimarinin bulunduğu antik kasabalara verilen ad manasındadır. Kemerburgaz, Şahinburgaz ve Lüleburgaz kelimeleri dilimizde kullanımına örnektir.
13.yüzyılda yazıya geçirilen Danişmendnamede “Burgaz” kelimesi bu manada kullanılmıştır:
benem yakan kelisā vü burġazı,
kāfirlerüŋ işin bitürem elime girince boġazı.
İspanyolca konuşulan ülkelerde ise kelime “burgo” olarak, Orta Çağ’da feodal soylular tarafından kendi yetki alanları altındaki bölgeleri denetlemek için inşa edilen, diğerlerinin yanı sıra tüccar ve zanaatkâr loncalarının yerleştiği bir kale anlamında kullanılmış. Hatta sonuna bir “s” eklenerek Burgos halini almış İspanya’da bir şehre ad olmuştur.
Arapçada kelime “burç” şeklinde hem kasır, köşk anlamında hem de yıldızların kendilerine mahsus konakları anlamında kullanmıştır. Aramicede ise “burgā” kelimesi kule, yolcular için durak yeri, menzil anlamında kullanılmıştır.
Almanca “bürger” kelimesi, vatandaş, sakin, ikamet eden; bir şehrin veya devletin yasal olarak tanınan sakini anlamındadır. İngilizce “bourgeoisie” ise Türkçede kullandığımız burjuva ile aynı anlamda, orta sınıftan olan; kent soyluları tanımlamak için kullanılmıştır.
Bizim burgazın hamburger ile akrabalığı şaşırtıcı.