Vaz’i Hükümlerin Birinci Nevi: SEBEP 6. MESELE Sebep–müsebbep (neden–sonuç) ilişkisini ele alırken, sebeplere yöneltilen niyetin ve Allah’ın yaratma fiiliyle bağlantının üç mertebesi olduğu belirtilir. 1. Mertebe: Sebebi bağımsız fail görmek (yanlış) Sebep, sanki sonucu kendi kudretiyle ortaya çıkarıyormuş gibi düşünülürse bu şirke yaklaşan bir anlayıştır. Çünkü sebep kendi başına etki sahibi değildir; hem sebebi hem […]
Vaz‘î Hükümler – Birinci Nevi: Sebep 5. Mesele Bu meselede esas tartışma, kul bir sebebe yönelirken onun doğuracağı sonuç (müsebbeb) için ayrıca niyet ve kasıt taşıması gerekir mi? sorusudur. Bu bölümün tezi şudur:Mükellefin sebebe yönelirken müsebbebe (sonuca) özellikle niyet etmesi gerekmez; sebebe yönelmek yeterlidir. Sebebe Yönelirken Müsebbebe – sonuca – Niyet Gerekmez Müslüman, sebebi uygulamakla […]
Sebeplerin konulması, onları koyan yani Şâri‘in (Allah’ın), o sebeplerin sonuçlarını (müsebbeblerini) da kastetmiş olmasını gerektirir. Deliller: 1. Akıl ve hikmet sahipleri, mevcut sebeplerin bizzat kendileri için değil, kendilerinden başka şeylerin meydana gelmesi (doğması) açısından sebep oldukları konusunda kesin kanaate sahiptir. Durum böyle olduğuna göre, onların sebep olarak konulması niyetinden, onlardan doğacak sonuçların da amaçlanmış […]
Sebeplerin uygulanması sırasında yükümlünün (mükellefin), sonuçlara (müsebbeblere) yönelik özel bir niyet veya yönelme içinde olması gerekmez. Yükümlüden istenen şey, sadece belirlenmiş hükümler doğrultusunda hareket etmesidir. Bu hükümler ister “sebep” olsun ister başka türden bir şey olsun, ister gerekçelendirilebilen (bir illete bağlanabilen) türden olsun, ister gerekçelendirilemeyen türden olsun — fark etmez. Delilimiz (dayanağımız) şudur: 1. Daha […]
Her ne kadar genel olarak sebep ile sonuç arasında bir gereklilik (telazum) ilişkisi bulunsa da, sebebin meşru (dinen geçerli) olması, sonucun da meşru olmasını zorunlu kılmaz. Bunun anlamı şudur: Bir sebep hakkında şer‘î (dini) bir hüküm —örneğin mubah (serbest), mendub (önerilen), haram (yasak)— söz konusu olduğunda, bu hüküm otomatik olarak o sebebin sonucuna (müsebbebine) geçmez. […]
…………….. Yüce Allah’ın kitabında ifadesini bulan İlahi sistemi hakem tutmak; “olsa da olur olmasa da” türünden bir nafile, insanın gönüllü tercihine bırakılmış fazladan bir iş değildir. Çünkü o imandır; o ya vardır ya da yoktur; bir başka şık düşünülemez. “Allah ve Peygamber bir konuda hüküm verince mümin erkek ve kadınlar için artık o konuda tercih […]
Hükümlerin ikinci kısmı “vaz’î hitap” (Allah’ın bazı olay ve fiillere hüküm bağlaması) ile ilgilidir. Vaz’î hükümler şunlardır: sebep, şart, mâni (engel), sıhhat, butlan, azimet ve ruhsat. Şimdi bunların üzerinde tek tek durulacaktır. 1. Sebep Birinci Mesele Dış dünyada (haricî alemde) gerçekleşen ve dinî açıdan bazı hükümlerin konulmasına sebep olan fiiller iki kısımdır: a) Kişinin iradesi […]
Birinci Mesele: Mübahın Tanımı ve Terk Edilmesi Mübah, yapılması da terk edilmesi de dinen serbest olan şeydir. Mübahın terk edilmesi ibadet sayılmaz, çünkü şâri’ (Allah/Resul) böyle bir talepte bulunmamıştır. Mübahın işlenmesi veya terk edilmesi eşittir; ikisinden biri itaat sayılırsa diğeri de sayılmak zorunda olur, bu ise çelişkidir. Mübahı terk etmeye dair adak bağlayıcı değildir, bu […]
Mübahın (dinî açıdan serbest olan şeyin) zorunluluk, güçlük ve geçici engeller karşısındaki durumu farklı ihtimallere göre değişir. Eğer bir kimse mübah bir şeye gerçekten ihtiyaç duyarsa, yani ortada zorunluluk veya ciddi bir güçlük söz konusuysa, asıl olan serbestlik hükmü geçerliliğini korur. Bu durumda geçici engeller dikkate alınmaz; hatta zorunluluk hâlinde serbest olan şey farz (yapılması […]
Bir ihtiyaç veya zorunluluk (zaruret) sebebiyle aslında mübah (serbest) olan bir şey, beklenmedik ve geçici bir durumla karşılaşıldığında mübahlıktan çıkar mı, çıkmaz mı? Bu konu üzerinde durmak gerekir. Bu hususta şu ihtimaller söz konusudur: a) Mübah olan şeye gerçekten zaruret duyulması. b) Zaruret olmasa da, mübah olanı terk etmenin kişiye güçlük (harac) vermesi. c) Ne […]
Mehmet Ali Dinc
