…………….. Yüce Allah’ın kitabında ifadesini bulan İlahi sistemi hakem tutmak; “olsa da olur olmasa da” türünden bir nafile, insanın gönüllü tercihine bırakılmış fazladan bir iş değildir. Çünkü o imandır; o ya vardır ya da yoktur; bir başka şık düşünülemez. “Allah ve Peygamber bir konuda hüküm verince mümin erkek ve kadınlar için artık o konuda tercih […]
Hükümlerin ikinci kısmı “vaz’î hitap” (Allah’ın bazı olay ve fiillere hüküm bağlaması) ile ilgilidir. Vaz’î hükümler şunlardır: sebep, şart, mâni (engel), sıhhat, butlan, azimet ve ruhsat. Şimdi bunların üzerinde tek tek durulacaktır. 1. Sebep Birinci Mesele Dış dünyada (haricî alemde) gerçekleşen ve dinî açıdan bazı hükümlerin konulmasına sebep olan fiiller iki kısımdır: a) Kişinin iradesi […]
Birinci Mesele: Mübahın Tanımı ve Terk Edilmesi Mübah, yapılması da terk edilmesi de dinen serbest olan şeydir. Mübahın terk edilmesi ibadet sayılmaz, çünkü şâri’ (Allah/Resul) böyle bir talepte bulunmamıştır. Mübahın işlenmesi veya terk edilmesi eşittir; ikisinden biri itaat sayılırsa diğeri de sayılmak zorunda olur, bu ise çelişkidir. Mübahı terk etmeye dair adak bağlayıcı değildir, bu […]
Mübahın (dinî açıdan serbest olan şeyin) zorunluluk, güçlük ve geçici engeller karşısındaki durumu farklı ihtimallere göre değişir. Eğer bir kimse mübah bir şeye gerçekten ihtiyaç duyarsa, yani ortada zorunluluk veya ciddi bir güçlük söz konusuysa, asıl olan serbestlik hükmü geçerliliğini korur. Bu durumda geçici engeller dikkate alınmaz; hatta zorunluluk hâlinde serbest olan şey farz (yapılması […]
Bir ihtiyaç veya zorunluluk (zaruret) sebebiyle aslında mübah (serbest) olan bir şey, beklenmedik ve geçici bir durumla karşılaşıldığında mübahlıktan çıkar mı, çıkmaz mı? Bu konu üzerinde durmak gerekir. Bu hususta şu ihtimaller söz konusudur: a) Mübah olan şeye gerçekten zaruret duyulması. b) Zaruret olmasa da, mübah olanı terk etmenin kişiye güçlük (harac) vermesi. c) Ne […]
11. Mesele Usul (İslam hukuk) âlimlerinin açıklamasına göre kifâi (toplumsal) sorumluluk (Farz-ı kifâye) herkese yöneliktir. Ancak içlerinden bir kısmı bu görevi yerine getirdiğinde diğerlerinden sorumluluk kalkar. Usulcülerin bu sözleri, talebin (yükümlülüğün) genel olarak herkese yönelmesi açısından doğrudur. Fakat işin ayrıntısına girildiğinde durum farklıdır ve çeşitli kısımlara ayrılır. Bu konuda genel kural şudur: Farz-ı kifâye’de talep, […]
Helal ile haram arasında “afv” denilen bir mertebe vardır. Bu, hakkında açık hüküm bulunmayan, yani kanunda boşluk olan fiiller için kullanılır. Bu fiiller, klasik anlamda beş teklifî hüküm (farz, haram, mendup, mekruh, mubah) içine girmez. Genel olarak kural budur. Deliller şu şekildedir: 1. Kasıt Olmayan Fiillerin Durumu Teklifî hükümler, mükellefin fiillerine ancak niyet (kasıt) varsa […]
DOKUZUNCU MESELE Mükellefin (dinen sorumlu kişinin) yerine getirmesi gereken görevler ikiye ayrılır: 1. Dinde belirli olarak tayin edilmiş görevler 2. Dinde miktarı belirtilmemiş görevler 1. Belirli Görevler: Namaz, zekât, borç ödeme gibi görevlerdir. Bunlar kişinin üzerinde bir borç gibi sabit olur ve yapılmadıkça düşmez. Çünkü miktarı bellidir ve bu, onu yerine getirme iradesinin var olduğunu […]
Vacip (zorunlu) veya mendup (önerilen, sevap kazandıran) ibadetler için şeriat tarafından belli bir zaman belirlenmiştir. Bu tür ibadetler, o belirlenmiş zaman dilimi içinde yerine getirilirse, kişi dinen herhangi bir kusur işlemiş sayılmaz. Burada vacibin ya da mendubun vakti geniş (örneğin, gün boyu yapılabilen bir ibadet) ya da dar (örneğin, belirli bir vakitte yapılması gereken bir […]
Mendubun Vaciple İlişkisi Mendub (yani dinen yapılması teşvik edilen ama zorunlu olmayan işler), daha önce de belirtildiği gibi, genel bir yaklaşımla ele alındığında vacibe (zorunlu olan ibadet veya davranış) hizmet eder. Çünkü mendub bazen vacibin bir ön hazırlığı, bazen de onu hatırlatan bir unsurdur. Mendubun, vacibin aynı türden olup olmaması bu ilişkide fark etmez. Vacibin […]
Mehmet Ali Dinc
