Bir ihtiyaç veya zorunluluk (zaruret) sebebiyle aslında mübah (serbest) olan bir şey, beklenmedik ve geçici bir durumla karşılaşıldığında mübahlıktan çıkar mı, çıkmaz mı? Bu konu üzerinde durmak gerekir. Bu hususta şu ihtimaller söz konusudur: a) Mübah olan şeye gerçekten zaruret duyulması. b) Zaruret olmasa da, mübah olanı terk etmenin kişiye güçlük (harac) vermesi. c) Ne […]
11. Mesele Usul (İslam hukuk) âlimlerinin açıklamasına göre kifâi (toplumsal) sorumluluk (Farz-ı kifâye) herkese yöneliktir. Ancak içlerinden bir kısmı bu görevi yerine getirdiğinde diğerlerinden sorumluluk kalkar. Usulcülerin bu sözleri, talebin (yükümlülüğün) genel olarak herkese yönelmesi açısından doğrudur. Fakat işin ayrıntısına girildiğinde durum farklıdır ve çeşitli kısımlara ayrılır. Bu konuda genel kural şudur: Farz-ı kifâye’de talep, […]
Helal ile haram arasında “afv” denilen bir mertebe vardır. Bu, hakkında açık hüküm bulunmayan, yani kanunda boşluk olan fiiller için kullanılır. Bu fiiller, klasik anlamda beş teklifî hüküm (farz, haram, mendup, mekruh, mubah) içine girmez. Genel olarak kural budur. Deliller şu şekildedir: 1. Kasıt Olmayan Fiillerin Durumu Teklifî hükümler, mükellefin fiillerine ancak niyet (kasıt) varsa […]
DOKUZUNCU MESELE Mükellefin (dinen sorumlu kişinin) yerine getirmesi gereken görevler ikiye ayrılır: 1. Dinde belirli olarak tayin edilmiş görevler 2. Dinde miktarı belirtilmemiş görevler 1. Belirli Görevler: Namaz, zekât, borç ödeme gibi görevlerdir. Bunlar kişinin üzerinde bir borç gibi sabit olur ve yapılmadıkça düşmez. Çünkü miktarı bellidir ve bu, onu yerine getirme iradesinin var olduğunu […]
Vacip (zorunlu) veya mendup (önerilen, sevap kazandıran) ibadetler için şeriat tarafından belli bir zaman belirlenmiştir. Bu tür ibadetler, o belirlenmiş zaman dilimi içinde yerine getirilirse, kişi dinen herhangi bir kusur işlemiş sayılmaz. Burada vacibin ya da mendubun vakti geniş (örneğin, gün boyu yapılabilen bir ibadet) ya da dar (örneğin, belirli bir vakitte yapılması gereken bir […]
Mendubun Vaciple İlişkisi Mendub (yani dinen yapılması teşvik edilen ama zorunlu olmayan işler), daha önce de belirtildiği gibi, genel bir yaklaşımla ele alındığında vacibe (zorunlu olan ibadet veya davranış) hizmet eder. Çünkü mendub bazen vacibin bir ön hazırlığı, bazen de onu hatırlatan bir unsurdur. Mendubun, vacibin aynı türden olup olmaması bu ilişkide fark etmez. Vacibin […]
Beş çeşit teklifî hükmün (farz, vacip, haram, mekruh, mübah) insanların bir şeyi yapması veya terk etmesiyle ilgili olması ancak onların niyetli (kasıtlı) davranmaları durumunda geçerli olur. Eğer bir fiilde kasıt yoksa bu tür hükümlerin ona bağlı olması da söz konusu olamaz. Deliller: 1. “ Ameller niyetlere göredir ” hadisi, bu konuda genel kabul görmüş temel […]
Beşinci Mesele: Mübahın Gerçek Anlamı ve Hükmü Bir şeyin mübah (yani dinen serbest, ne emredilmiş ne de yasaklanmış) olarak değerlendirilmesi, ancak kişinin o fiili sadece haz (zevk) amacıyla yapması durumunda geçerlidir. Eğer kişi bu niyetin dışına çıkar, başka bir amaçla yaparsa, o fiilin hükmü değişir; artık sadece “mübah” olmaz, başka bir hükme girer. Delil:Daha önce […]
Dördüncü Mesele (Konu) “Mübah (yani yapılması dinen serbest olan şey) hakkında ‘bunda bir günah yoktur’ denildiğinde, bu ifade, üçüncü meselede geçen mübah kavramının iki anlamından sadece birini kapsar.” Buradaki anlam, “yapılması ve terk edilmesi kişiye bırakılmıştır” şeklindeki anlamı ifade etmez. 1. Deliller: Biz bu iki anlamı ayırırken, şeriatın (İslam hukukunun) bu ayrımı gözettiğini gördüğümüz için […]
Mübah, iki kavramsal anlamda kullanılır: a) Yapılması veya terk edilmesi kişinin tercihine bırakılmış olması, b) Yapılmasında herhangi bir günah veya sakınca bulunmaması. Buna göre mübah genel olarak dört kısımdır: 1. Yapılması istenen bir şeye hizmet eden mübah. 2. Terk edilmesi istenen bir şeye hizmet eden mübah. 3. Yapılması veya terk edilmesi tercihe bırakılan bir mübaha […]
Mehmet Ali Dinc
