Beş çeşit teklifî hükmün (farz, vacip, haram, mekruh, mübah) insanların bir şeyi yapması veya terk etmesiyle ilgili olması ancak onların niyetli (kasıtlı) davranmaları durumunda geçerli olur. Eğer bir fiilde kasıt yoksa bu tür hükümlerin ona bağlı olması da söz konusu olamaz. Deliller: 1. “ Ameller niyetlere göredir ” hadisi, bu konuda genel kabul görmüş temel […]
Beşinci Mesele: Mübahın Gerçek Anlamı ve Hükmü Bir şeyin mübah (yani dinen serbest, ne emredilmiş ne de yasaklanmış) olarak değerlendirilmesi, ancak kişinin o fiili sadece haz (zevk) amacıyla yapması durumunda geçerlidir. Eğer kişi bu niyetin dışına çıkar, başka bir amaçla yaparsa, o fiilin hükmü değişir; artık sadece “mübah” olmaz, başka bir hükme girer. Delil:Daha önce […]
Dördüncü Mesele (Konu) “Mübah (yani yapılması dinen serbest olan şey) hakkında ‘bunda bir günah yoktur’ denildiğinde, bu ifade, üçüncü meselede geçen mübah kavramının iki anlamından sadece birini kapsar.” Buradaki anlam, “yapılması ve terk edilmesi kişiye bırakılmıştır” şeklindeki anlamı ifade etmez. 1. Deliller: Biz bu iki anlamı ayırırken, şeriatın (İslam hukukunun) bu ayrımı gözettiğini gördüğümüz için […]
Mübah, iki kavramsal anlamda kullanılır: a) Yapılması veya terk edilmesi kişinin tercihine bırakılmış olması, b) Yapılmasında herhangi bir günah veya sakınca bulunmaması. Buna göre mübah genel olarak dört kısımdır: 1. Yapılması istenen bir şeye hizmet eden mübah. 2. Terk edilmesi istenen bir şeye hizmet eden mübah. 3. Yapılması veya terk edilmesi tercihe bırakılan bir mübaha […]
İbrâhim b. Mûsâ eş-Şâtıbî’nin (ö. 790/1388) fıkıh usulünün temel konularını makāsıd açısından inceleyen eseri, El-muvâfakât’ın hukuki prensipleri belirlemede “Mekâsidu’ş şerî’a”yı eksene alması özelliği onu sahasında önemli bir kitap haline getirmektedir; bu da dinin güttüğü, gözettiği gayeler, maksatlar demektir. Şâtibî’ye göre “ilimden maksat Allah’a kullukta bulunmadan başka bir şey değildir. “Şer’î hükümlerin dünya hayatında da faydayı […]
İKİNCİ MESELE Mübah (yani dinen yapılması serbest olan şey), bütünüyle (küllî) ve parça parça (cüz’î) olarak farklı hükümlere tabi olur. Yani bir şey parça olarak mübah olabilirken, tamamı ele alındığında mendup (tavsiye edilen) ya da vacip (zorunlu) olabilir. Aynı şekilde, bir şey parça olarak mübahken, bütün olarak ele alındığında mekruh (hoş karşılanmayan) ya da […]
Mübahın Terk Edilmesi Konusunda: Eğer mübahı terk etmek dinen istenen bir şey olsaydı, önceki nesiller (sahabe ve salihler) bunu mutlaka öğrenir ve hiç istisnasız uygularlardı. Ama onlar böyle yapmamışlardır. Bu da gösteriyor ki, mübahı terk etmek onlar için dinen gerekli bir davranış değildir. Hatta bazıları bazı mübahları terk etmeye niyet ettiklerinde, bu tutumları hoş karşılanmamış […]
Yükümlülük Bildiren (Teklifi) Hükümler Birinci Mesele: MÜBAH 2 Şâtıbî Muvâfakât, Yükümlülük Hükümleri : Mübah 1: ……………… Ana konumuz, bir fiilin yapılmasının veya terk edilmesinin eşit olması anlamına gelen “mübah” kavramıdır; başka bir duruma vesile (zerîa) olmasıyla ilgili değildir. Çünkü mübah, haram olan bir şeye götürüyorsa, bu durum mübah olduğu için değil, “sedd-i zerîa” (harama götüren […]
BİRİNCİ KISIM HÜKÜMLER KİTABI ŞER’Î HÜKÜMLER Şer’î hükümler iki kısımdır: a) Yükümlülük bildiren hükümler (teklifî hükümler). b) Sebep-sonuç bildiren hükümler (vaz’î hükümler). Birinci kısım beşe ayrılır.[1] Şimdi bunlarla ilgili meselelerden söz edeceğiz. YÜKÜMLÜLÜK BİLDİREN (TEKLİFÎ) HÜKÜMLER BİRİNCİ MESELE: MÜBAH: (Seçime bırakılıp) ne terk edilmesi ne de yapılması istenmeyen şeydir. Mübahın terk edilmesinin istenmediğine şu hususlar […]
Şâtıbî’nin el-Muvâfakât adlı eserinin “Mukaddimeler” bölümü, İslam hukukunun temel prensiplerini ve metodolojisini anlamak için önemli bir giriş niteliği taşır. Bu bölümde Şâtıbî, fıkıh usulünün teorik temellerini ortaya koyar ve makâsıdü’ş-şerîa (şeriatın amaçları) kavramını merkeze alır. Hükümlere ulaşılmasında kanun koyucunun maksatlarını kapsayan umumi tespitler yapar, hükümleri ilkeleri olan belli temeller üzerine oturtur. Genel bir değerlendirme yapacak […]
Mehmet Ali Dinc
