Servet değişimi ve yeniden dağıtımının ekonofizik modelleri kullanılarak karşılaştırılması:
Dünyanın en yakıcı sorunlarından biri giderek artan eşitsizlik. OECD ülkelerinde bile Gini endeksi (Gelir ya da servet dağılımındaki eşitsizliği ölçen istatistiksel gösterge).alarm seviyelerini aşarken, servet belli ellerde yoğunlaşıyor. Peki bu gidişata alternatif var mı?
Japon araştırmacı Takeshi Kato, bu soruya farklı bir pencereden bakmış. Fiziksel süreçleri ekonomiye uyarlayan ekonofizik modelleriyle kapitalizmi ve İslam ekonomisini karşılaştırmış. Faiz (riba), spekülasyon (garar), kâr-zarar ortaklığı (mudaraba) ve vakıf gibi kavramları matematiğin diliyle sınamış.
Sonuç çarpıcı: Kapitalist faiz sistemi serveti hızla dar bir zümrenin elinde toplarken, İslami kâr-zarar ortaklığı bu gidişi yavaşlatıyor. Ama tek başına yeterli değil; yeniden dağıtım mekanizmaları devreye girmediğinde eşitsizlik kaçınılmaz. İşte burada zekât, sadaka, vakıf gibi kurumların işlevi öne çıkıyor. Matematiksel olarak da görülüyor ki, servetin belli aralıklarla ve makul oranlarda paylaşılması eşitsizliği frenliyor.
Araştırma bir başka noktaya daha dikkat çekiyor: Spekülasyon. Ne kadar geniş ve riskli projeler devreye girerse, toplumda uçurumlar o kadar derinleşiyor. Bu yüzden İslam’daki garar yasağının iktisadi rasyoneli açıkça ortaya çıkıyor.
Elbette bu modeller gerçeği tüm boyutlarıyla yansıtmak zorunda değil. Üretim, devlet müdahalesi, teknoloji gibi faktörler devrede. Üstelik bugünkü İslam ülkelerindeki reel uygulamaların eşitsizlik verileri bu ideal modele uymayabiliyor. Ancak yine de şu gerçek net: Faizsiz bir ekonomi, riskin paylaşıldığı ve servetin belli aralıklarla yeniden dağıtıldığı bir sistem, kapitalizmin açmazlarına ciddi bir alternatif sunuyor.
Belki de asıl mesele, dini bir sistemin teknik ayrıntılarını alıp evrensel ilkeler haline getirmek: adalet, risk paylaşımı, yardımlaşma ve topluluk temelli dayanışma. Yani İslam ekonomisi, modern dünyaya yalnızca bir “teorik model” değil, ahlaki bir pusula da önerebilir.
Bugün insanlığın önündeki soru şu: Serveti birkaç kişinin cebine mi akıtacağız, yoksa paylaşmayı yeniden keşfederek daha adil bir düzen mi kuracağız?
Takeshi Kato
https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0275113
Adresindeki “İslami ve kapitalist ekonomiler: Servet değişimi ve yeniden dağıtımının ekonofizik modelleri kullanılarak karşılaştırılması” makalesi değerlendirilmiştir.
Meraklısı için makalenin ilgili bölümleri makine çevirisi olarak Arşiv bölümündedir.
