Sabri İstanbul’da: Abduh’a karşı ilk tutumu Jön Türk devriminin ardından 1908’da kamuoyunda tartışmaların açılmasıyla birlikte, Mehmed Akif (1873-1936) gibi Osmanlı İslam reform hareketinin önde gelen dindar aydınları yakın zamanda ölen Abduh’u, İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne (İTC) hâkim olmaya başlayan Türk milliyetçisi eğilimle olan anlaşmazlıklarında temel bir figür olarak agresif bir şekilde desteklediler. Akif ve entelektüel […]

I. Meşrutiyetin ilanında, parlamenter sistem meşrutiyetin dinen meşruiyetinin sağlanması için, ikna edilmesi gereken sınıf, ilmiye sınıfıydı. Parlamenter Meşrutiyet sistemi siyasi, bürokrasi ve seyfiye sınıfı tarafından uygun görülüyordu. Bu esnada dönemin İslamcı aydınları da basın yoluyla olumlu manada hararetli savunularda bulunuyordu. Meşveret kavramından, meşrutiyete cevaz devşirenlerin dayanağı, Ali İmran Suresi 159. ayette yer alan “Hum” zamiri […]

Fıkıh ilminin Kitabü’l-ikrah bölümlerinde açıklandığı gibi haram olan şeylerden bir şeyi yemek veya içmek, öldürmekle yahut azaları kesmekle tehdit edilerek o fiili işlemeye cebren sevk edilen bir adam için, teklif edileni yapmak, vaciptir. Ayak diremek ve imtihanda ısrar etmek ise günahı gerektirir. Mesela şarap içmek günah olduğu halde tehdidini yerine getirmeye muktedir bir şahsın “ […]

Çok sayıda sağlam hadis rivayetine dayanarak, bir dizi yakın dönem Müslüman bilgini ve tarihçisi, burada daha da geliştirdiğim makul bir olay zaman çizelgesi üzerinde birleştiler. Bu olay dizisi benim benimsediğim yöntemle de öneriliyor: Erken ve geç dönem İslam kaynaklarındaki farklı anlatımları uzlaştırmaya çalışmaktan ziyade ki bu imkânsız olabilir, tarih ve olayların üzerinde anlaşılan iskeletiyle ve […]

Kısaca, son iki yüzyıl, Avrupa sömürgeciliğinin, bu sömürgeciliğe karşı durma ve ondan kurtulma çabalarının olduğu yıllardı. Bu bağlam, aynı zamanda ümmetin önderliğini, Avrupa’nın Arap ve İslam Doğu’sunda askeri, siyasi ve ekonomik hegemonyasına karşı durabilmek için “aceleye getirilmiş” bir modernizasyon programı benimsemeye zorlayan bağlamdır. Artık herkesin zihnini meşgul eden tek husus, Avrupa’nın genişlemesine karşı koyma bağlamında […]

Bu makale, Mısırlı alim Muhammed Abduh’un (1849-1905) teolojisini, Son Osmanlı şeyhülislamı Mustafa Sabri’nin (1869-1954) yazıları ve İslami reform (tecdīd) hareketine yönelik radikal eleştirisi aracılığıyla yeniden inceliyor. Mustafa Kemal’in en amansız düşmanlarından biri olan Sabri, Mısırlı ulema ve aydınların, Ankara’nın muzaffer milliyetçi güçlerinden kaçmadan önce İstanbul’da meydan okuduğu pozitivist-materyalist gündemi ilerlettiğini görünce endişelenmişti. 1930’lar ve 1940’ların […]