Normal, yeni normal, eski normal, anormal… sıkça karşılaştığımız kelimelerden bazıları. Hangi normalin kime göre normal, kime göre anormal olduğu başlı başına ayrı bir tartışma konusu olabilir elbette.
Ancak şimdi okuyacağınız yazıda kelimenin kökeninden ve zaman içerisinde yaptığı yolculuklardan bahsedeceğiz.
Kelime kökeni Geç Latincede yani yaklaşık MS 3. yüzyıldan MS 6. yüzyıl arasında, gönyeli, ölçüye uygun manasına gelen “normalis” sözcüğünden alıntıdır. Kuralla uyumlu anlamında kullanılmıştır.
Klasik Latincede yani MÖ. 1 yüzyıl sularında “norma” kelimesi marangoz gönyesi anlamındaydı. Ve marangoz gönyesine göre yapılmış olana da “norma” deniliyordu. Yani norma kelimesi gönye sözcüğüne Latince’nin eklerinden biri olan “-al” ekini alarak “normal” haline geldi.
“Normal” ilk kullanıldığında bugünün aksine insanlarla, toplumla veya insan davranışlarıyla hiçbir ilgisi yoktu. Kelime İngilizceye 17. yüzyıl dolaylarında “bir marangozun gönyesine göre yapılmış, dik açı oluşturan” anlamındaki “normalis” kelimesinden geldi. Yani başta normal kelimesinin İngilizcedeki anlamı dik açı ile sınırlıydı.
Kelime bu manada 1625 yılında doğmuş olabileceği tahmin edilen matematikçi Thomas Baker tarafından 1683 yılında yazdığı A Catalogue of the Mathematical Works of the Learned Mr. Thomas Baker adlı eserinde “normal olarak dörtgen şeklinde kesilmiş” cümlesinde kullanıldı. Normal kelimesi bir yüzeye dik bir çizgi anlamında da kullanılmıştır.
“Normalis” kelimesi kurallara göre manasına ek olarak çeşitli genişletilmiş anlamlara da sahip oldu. 1658 yılında Edward Phillips’in yazmış olduğu The New World of English Words isimli sözlükte normal kelimesi “tam olarak kurala veya kareye göre yapılmış olan” şeklinde açıklandı. Thomas Blount’un yazdığı 1661 tarihli sözlükte ise anlam “kural gereği kuralla yapılmış” şeklinde açıklanmıştır.
Kelime dilimize Fransızca “normale” sözcüğünden girmiştir. dilimizde en eski kaydı olan kullanım S. Nişanyan’a göre 1919 yılıdır. Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde ise “normal” kelimesi için alışılmış olan; olağan, aşırılığı, eksikliği ve taşkınlığı olmama, ortalama durum ve bir eğrinin bir teğetine değme noktasından çizilen dikme tanımlamaları yapılmıştır.
1914 yılında normal kelimesinin heteroseksüel anlamında kullanıldığını görürüz. 1794 yılında Fransız Devrimi sırasında Fransa’daki lise öğretmenlerine eğitim vermek amacıyla kurulan ancak daha sonra kapatılıp 1826 yılında yeniden düzenlenen ve açılan “normal school” şeklinde İngilizceye çevirisi yapılan école normale yani öğretmen yetiştirme enstitüsüne İngilizce “bir standart belirlemeye yönelik olarak hizmet eden” école normale manası verilmiştir. Ayrıca ABD’nin Illinois eyaletindeki Normal şehri, 1857 yılında orada kurulan école normale sebebiyle bu adı almıştır.
Çağımızda modernitenin soluğuyla şekil alan “normal” ve “anormal”in tıp, felsefe vesaire kullanımlardaki anlamının serüveninin tarihi bu köşe yazılarına sığacak gibi değildir.
