Mahmoud Asutay ve Noor Zahirah Mohd Sidek’in makalesi, İslami bankacılığın küresel ölçekteki gelişmesini yalnızca finansal etkenlere bağlamanın yetersiz olduğunu savunur.
Yazarlar, İslami bankacılığın gelişimini anlamak için ekonomik dinamiklerin yanı sıra, ülkelerin siyasal rejim biçimlerini, kurumsal yapılarını, yönetişim kalitesini ve politik risk düzeylerini de dikkate almak gerektiğini öne sürerler. Makale, faizsiz bankacılığın şer’i uygunluk temelinde kurulmuş olmasına rağmen, bu sistemin gerçek anlamda sürdürülebilir ve toplumsal fayda üretir bir yapıya dönüşebilmesi için uygun siyasal ve kurumsal ortamın zorunlu olduğunu vurgular.
Çalışmanın giriş bölümünde, İslami bankacılığın 1990’lardan itibaren hem İslam coğrafyasında hem de küresel ölçekte hızla büyüdüğü belirtilir. Ancak bu büyümenin, sistemin hedeflediği sosyal adalet, etik finansman ve risk paylaşımı gibi değerleri ne ölçüde gerçekleştirdiği sorgulanır. Yazarlar, İslami bankacılığın yalnızca teknik bir “faizsiz finans” meselesi olmadığını, aynı zamanda belirli bir toplumsal ve politik düzen gerektirdiğini savunur. Bu nedenle, sistemin başarıya ulaşabilmesi için uygun bir siyasal rejimin, sağlam kurumların ve güçlü bir yönetişim çerçevesinin varlığı şarttır.
Makale, konuyu üç temel boyutta inceler: siyasal rejim tipi, kurumsal yapı ve yönetişim kalitesi ile politik risk düzeyi. Demokratik veya otoriter olmanın ötesinde, yazarlar devletin hukuki yapısı, düzenleyici kurumların etkinliği, şer’i denetim mekanizmalarının kurumsallaşması ve finansal açıklığın derecesi gibi unsurların önemine dikkat çekerler. Politik istikrarsızlık, hukuk güvencesinin zayıflığı ve yüksek belirsizlik, İslami bankacılığın büyümesini yavaşlatan temel faktörler olarak değerlendirilir.
Ampirik analiz bölümünde, farklı ülkelerdeki İslami bankaların büyüme oranları, varlık hacimleri ve finansal performansları; siyasal istikrar göstergeleri, kurumların etkinliği ve politik risk endeksleriyle karşılaştırılır. Bulgular, demokratik rejimlerin ve güçlü kurumların var olduğu ülkelerde İslami bankacılığın daha hızlı ve sağlıklı büyüdüğünü gösterir. Bununla birlikte, otoriter rejimlerde de kurumlar güçlü ve istikrarlı ise belirli bir büyüme sağlanabildiği; ancak etik ve sosyal hedeflerin genellikle ikinci plana itildiği ifade edilir. Politik riskin yüksek olduğu ülkelerde ise sistemin gelişiminin ciddi şekilde sekteye uğradığı tespit edilmiştir.
Yazarlar, bu sonuçlardan hareketle, İslami bankacılığın yalnızca piyasa gücüyle değil, uygun politik ve kurumsal ortamla birlikte büyüyebileceğini belirtirler. Aksi halde, sistem nominal olarak “faizsiz” kalsa da, özü itibarıyla kapitalist finansın biçimsel bir taklidine dönüşme tehlikesiyle karşı karşıyadır. İslami finansın hedeflediği sosyal adalet, dayanışma ve üretken yatırımı destekleme gibi işlevlerin gerçekleşebilmesi için, devletin düzenleyici çerçeveyi güçlendirmesi, şer’i denetimi bağımsız hale getirmesi ve politik riskleri azaltacak bir yönetişim sistemi kurması gerekir.
Sonuç olarak Asutay ve Sidek, İslami bankacılığın sadece finansal bir alternatif değil, aynı zamanda ahlaki ve toplumsal bir model olma iddiasında bulunduğunu, bu iddianın gerçekleşmesi için de uygun siyasal ve kurumsal altyapının şart olduğunu vurgularlar. İslami bankacılık yalnızca faizsiz işlemlerle değil, adalet, hesap verebilirlik, şeffaflık ve sosyal sorumluluk ilkeleriyle değerlendirildiğinde anlam kazanacaktır. Makale, bu nedenle, İslami finans alanında çalışan politika yapıcılara, yalnızca ekonomik araçları değil, aynı zamanda etik, yönetişim ve kurumsal temelleri de güçlendirmeleri gerektiği yönünde çağrıda bulunur.
Kaynak ve erişim bilgisi:
Bu özet, Mehmet Asutay ve Noor Zahirah Mohd Sidek’in “Political Economy of Islamic Banking Growth: Does Political Regime and Institutions, Governance and Political Risks Matter?” (International Journal of Finance & Economics, 2021) adlı makalesinden özetlenmiştir.
Makale Durham University kurumsal arşivinden erişilebilir:
https://durham-repository.worktribe.com/output/1267492/political-economy-of-islamic-banking-growth-does-political-regime-and-institutions-governance-and-political-risks-matter
